Konstantin PaustovskiKirja-arvosteluja

2 tomos

Weer zo’n prachtig geschreven roman, Paustovskij’s eerste. Het gaat over een aantal vrienden, jonge mannen, die proberen zich een leven te veroveren. Ze schrijven, schilderen, praten veel, drinken fors en reizen. Ook liefde speelt een grote rol. Voor Maksimov de hoofdpersoon en ik-figuur zijn Chatidzje en Natasha de grote liefdes. Chatidzje is een “echte” vrouw, met wie Paustovskij ook getrouwd was en kinderen kreeg, Natasha is een symbolische figuur, samengesteld uit verschillende liefdes.
Dan breekt de eerste Wereldoorlog uit. De vrienden worden hospitaalsoldaat en reizen als het ware achter de oorlog aan. Maken alle verschrikkingen mee. Dat wordt ingetogen beschreven, soms een beetje sec, maar met de afschuw voor dit zinloze geweld duidelijk aanwezig. Natasha sterft aan tyfus, Chatidzje overleeft. Prachtig weer!

Een best moeilijk verhaal over de ontwikkeling van een industrie in een zeer ontoegankelijke en door hitte en wind geteisterde baai in de Kaspische zee. Ertussendoor natuurlijk weer allemaal verhalen over mensen, niet heel toegankelijk, we fascinerend en mooi.

Dit was het laatste deel van Paustovskij ‘s levensbeschrijving. Het speelt zich af in de jaren 20. Weer zo prachtige beschrijving van landschappen, mensen en de politieke en economische situatie. Fantastisch!

Weer zo’n prachtig geschreven (en vertaald) dagboek. Dit is het derde deel, over de revolutie, de vervreemding van het alledaagse leven, het geweld, de wanhoop en het verdriet van gewone mensen die hun dagelijks leven zien verdwijnen en veranderen in armoe, onzekerheid en angst. Allerlei groeperingen, de Witten,
De Rode garde, de anarchisten, de milities en de bendes en daartussen door houden mensen toch op de een of andere manier stand en beleven kleine alledaagse dingen die Paustovskij beschrijft. Hij woont in Moskou, in Kiev en Odessa, werk bij onduidelijke kranten, moet een poosje in het leger...en vlucht als hij dreigt weer gemobiliseerd te worden naar Odessa en beschrijft al laatste de vlucht van mensen, elkaar verdringend en vertrappend om op schepen die weggaan terecht te komen.

meeslepend beschreven (en voor zover ik kan beoordelen geweldig knap vertaalde) herinneringen aan het Rusland van vóór de revolutie. Zijn opmerkingsgave is ongekend, zowel van mensen als van de natuur. Knappe afwisseling van beschrijvingen weergave van handelingen, waardoor de vaart in het verhaal blijft.

Dit was het eerste deel van de serie, weer heerlijk, een feest om te lezen, zo mooi geschreven! Nu nog maar 2 te gaan, helaas...

Dit deel beschrijft de situatie in Odessa na de vlucht van het Witte Leger. Armoe, kou, onrust en een beetje wetteloosheid maar de mensen kijken uit naar de toekomst, waar ze veel van verwachten. Prachtig geschreven weer!½

Schitterende verhalen over gewone mensen, schitterende natuurbeschrijvingen, gruwelijke oorlogsverslagen, kortom. Weer zeer de moeite waard. Dit deel gaat over wat hij doet in de Eerste Wereldoorlog. Hij is zieken en gewonden oppasser, want hij heeft broederdienst. Zijn 2 broers komen om in de oorlog. Later wordt hij journalist.
De kracht van zijn boeken is dat hij heel kleine verhalen vertelt over hele gewone, vaak arme mensen zodat ze echt voor je leven.½

Schitterend en boeiend geschreven verslag van Paustovskij ‘s jaar in Abchazië. De natuur en de mensen die hij ontmoet en de gevoelens die hij voor hen heeft beschrijft hij minutieus, mild en liefdevol. Ook met zelfspot.dit is deel 5,niet storende dat ik de eerste 4 delen niet heb gelezen. Het fijne van een i-pad naast me op de bank is dat ik landen en streken gewoon kon opzoeken, bekijken en zo volgen waar hij was. Ook de werken van de kunstenaars die hij ontmoet zijn allemaaal beschikbaar! Dat is een extra dimensie bij het lezen. Van Zygmund Waliszewski had ik nog nooit gehoord, wat een prachtig oeuvre heeft die man achtergelaten.

Er is nieuws te melden voor de Paustovski-adept, en zo zijn er velen in de Lage Landen! Goudzand wordt nu zo’n veertig jaar na het verschijnen van “Verhaal van een leven” gepubliceerd, een cyclus die zo maar eventjes zes delen in de reeks privé-domein beslaat, en biedt de geïnteresseerde lezer die “de grote Paustovski” al doorploegde nog een uitsmijter aan met beschouwingen, verhalen, dagboekfragmenten en brieven van de auteur.

Konstantin Paustovski’s zesdelige “Verhaal van een leven”, werd door de schrijver en slavist Charles B. Timmer veeleer een “biografie van de ziel” genoemd, dan een “relaas van gebeurtenissen”. Maar misschien sluit in deze schitterende en bejubelde reeks het ene het andere niet uit, en wordt beide aspecten recht gedaan. Deze autobiografie overtreft zelfs in lengte Herzens “Feiten en gedachten”, en is bij mijn weten het langste egodocument uit de Russische literatuur ooit. Misschien kunnen deze memoires niet wedijveren met die van Herzen in louter intellectuele kracht, maar ze zijn een genot om te lezen omwille van de melancholische lyriek waarmee Paustovski het voortschrijden van de tijd bezweert en de ruimte die hij openlaat om de lezer een blik te gunnen in zijn kwetsbare intimiteit, die voortdurend ingebed ligt in een grimmige maalstroom van revolutie en oorlog waarop hij absoluut geen vat had.

Maar wie zou Paustovski in ons kleine taalgebied kennen, als we het even niet over Wim Hartog hebben? Deze tolk Russisch, die gradueerde aan de Sorbonne, leerde de taal kennen bij de marine. Hij heeft Paustovski bij ons groot gemaakt en de lezer onnoemelijk veel plezier bezorgd met een ronduit uitmuntende vertaling in een onovertroffen, warm en tintelend Nederlands, waar elk deel zindert van verrassend gekozen adjectieven en effectvolle poëtische trouvailles. Het was 1965 toen Hartog in een Parijse boekhandel “de Paustovski” ontdekte in een Franse vertaling. De Franse en Engelse vertalingen uit de jaren zestig en zeventig hadden de reputatie nogal muf te zijn en Hartog toog aan het werk. In zijn Nederlandse vertaling werd Paustovski’s Russisch plots visueel uiterst aanschouwelijk neergezet en het brede taalpalet dat Hartog daarbij hanteerde laat je het voorgestelde aanvoelen met een bijwijlen tactiel raffinement.

Goudzand scherpt het beeld dat we over Paustovski reeds hadden verder aan. Het biedt een dwarsdoorsnede aan van de prozaïsche wederwaardigheden van zijn leven, en laat de lezer de kans om de hoge vlucht die zijn lyrische autobiografie later nam beter te kaderen. Waarom koos vertaler en bezorger Wim Hartog de titel “Goudzand” voor deze compilatie van losse dagboeknotities, brieven en verhalen? Wel, reeds op de eerste bladzijde lezen we in de epigraaf voor het boek: “Er wordt vaak aan schrijvers gevraagd of zij een aantekeningenboekje bijhouden, of dat zij uitsluitend op hun geheugen vertrouwen. De meeste schrijvers hebben zo’n boekje, maar maken er slechts zelden gebruik van voor hun werk. Zulke aantekeningen vormen dan ook een op zichzelf staand genre in de literatuur. Zodoende worden naast de romans en verhalen van een schrijver soms ook zijn aantekeningen los uitgegeven. Voor een schrijver is het geheugen bijna alles. Het opgespaarde materiaal ligt er niet alleen maar opgeslagen. Het waardevolste blijft als een toverzeef achter. Stof en molm vallen erdoor en worden door de wind weggevoerd, en slechts het goudzand blijft achter. En daarmee worden dan kunstwerken gemaakt.” (K.P. - pag. 6)

Konstantin Paustovski werd geboren in 1892 in Moskou. Toen hij zes was verhuisde zijn gezin naar de Oekraïne, waar hij een zorgeloze jeugd beleefde. Hij bezocht het gymnasium in Kiev, bekwaamde er zich aan de universiteit in wis- en natuurkunde, en trok vervolgens naar de universiteit in Moskou, waar hij zijn studies filologie en filosofie moest afbreken door het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog. Door zijn extreme bijziendheid werd hij afgekeurd voor militaire dienst. Hij werkte als arbeider, tramconducteur en visser, en bood zich nadien aan als hospik op een hospitaaltrein en in een veldziekenhuis aan het Pools-Russische front. Hij raakte gewond door een shrapnel en werkte vervolgens ergens in een Oekraïense negorij als sorteerder van granaten in een wapenfabriek. Twee van zijn broers sneuvelden aan het front, en dit op dezelfde dag.

We leren Paustovski langzamerhand kennen als een moedig en eerlijk man, vervuld van een uitnodigende eenvoud, met oog voor detail en begiftigd met een uitzonderlijk geheugen. In zijn natuurbeschrijvingen toont hij zich een scherp observator. Niets ontsnapte aan zijn aandacht. Hij had een genereuze, sympathieke houding tegenover anderen, en hij bezat de gave tot dankbaarheid voor elk klein geluk dat hem ten deel viel, ook al was daar soms weinig reden toe. Paustovski wierp zich nooit op als filosoof of historicus, maar vertelde met een onopgesmukte eenvoud over zichzelf. De liefdes van zijn leven, de literatuur en het lot van zijn vaderland hielden hem het meest bezig. Maar hij beleefde zo veel dat zijn relaas over de Russische revolutie leest als een document over een epoche en een volk.

Vanaf de overgang tussen oorlog en burgeroorlog waagde Paustovski zijn “Sprong naar het Zuiden” en vestigde zich tenslotte in Odessa. Tot 1921 bleef de Oekraïne uiterst onrustig. Witten, Roden en een paar andere facties bestreden elkaar. Zijn dagboeknotities ademen de sfeer van een semi-zwervend bestaan uit. Hij woonde op diverse plaatsen in de Krim en tot diep in de Kaukasus. Paustovski was een soort freelancer, die dikwijls onderweg was. Zo deed hij onderzoek naar logistieke kwesties die verband hielden met havens en spoorwegen, werkte hij voor coöperaties en was journalist, o.a. voor de Morjak, een zeemanskrant in Odessa. Hij kende het maritieme wereldje goed. Maar tijdens zijn reizen bleef veel tijd over om te schrijven. Dergelijke proletarische schrijvers kwamen toen wel meer voor in het toenmalige Rusland. Denk maar aan Maxim Gorki, Michael Zoshchenko en Victor Schlovski. Ze oefenden van de hand in de tand allerhande beroepen uit in ver uiteenlopende streken, dikwijls met een gebrekkig statuut en verzekering, in een tijdperk dat toen nog het voordeel bood dat het weinig benul had van, of verlangen toonde naar het rigide patroon die onze huidige gemetronomiseerde maatschappij er bij iedereen goedschiks of kwaadschiks inhamert. Een poëtische “Wanderlust” was de diepste drijfveer die hem naar het onbekende voerde, naar een horizon die ooit nog eens beschreven moest worden. Uit een sterk autobiografisch getint verhaal citeer ik volgende treffende gedachte, die meteen ook zijn ziel in een verdichte vorm blootlegt: “Misschien omdat ik van het toeval hield, van een leven dat niet werd beheerst door het stalen regelmechaniek van het verstand waarin niet ik maar iemand anders bontgekleurde dagen met ingewikkelde patronen borduurde. Ik had altijd geweten dat mijn wegen niet platgetreden waren, maar dat er nog heel veel veelkleurigheid voor mij in het verschiet lag en dat daarin zowel droefheid zou blinken als vreugde waar je je hele leven naar smacht.” (pag.193) Het ergens in de luwte kunnen genieten van de basale levensbehoeften, zonder veel verdere beslommeringen, was voor hem voldoende reden om het in een provinciaal nest vol boerenkinkels enige tijd uit te houden. Maar vanaf half 1923 keerde hij terug naar Moskou, en toen begon een regelmatiger, meer honkvast bestaan, dat alvast op een domicilie kon bogen. Er brak een periode aan met divers journalistiek werk en studiereizen.

Eind jaren twintig werkte Paustovski in Moskou bij het persagentschap ROSTA, het latere TASS. Het journalistieke werk vergde veel van hem en hypothekeerde ook ten dele zijn literaire arbeid. Daar kwam pas in 1931 verandering in als hij zijn vaste dienstverband bij ROSTA opzegde en zich ten volle aan zijn literaire carrière wijdde. Met uitgevers, literaire tijdschriften, film- en theaterregisseurs had hij veel contacten, en hij begon opnieuw veel meer te reizen. Zo willigde hij het verzoek van Gorki in om via Moermansk naar het hoge Noorden te reizen om er de geschiedenis van een gietijzerfabriek te boekstaven. Uit dit alles vloeide in de marge ook de romantische novelle “Het lot van Charles Lonceville” voort. En in dezelfde periode publiceerde hij ”De baai van Kara-Bogaz”, een literair meerstemmig relaas over deze onherbergzame baai van de Kaspische Zee, die opengelegd werd voor industrie en oliewinning. Karel van het Reve heeft deze roman in 1935 vertaald. U merkt dat industriële thema’s prevaleerden, geheel in de stijl van Stalins dictaat dat de Sovjetschrijver verondersteld werd een “ingenieur van de ziel” te zijn, die zich ver hield van elke “decadente” bourgeois-literatuur. Pas in nauwe schoentjes raakte Paustovski in het terreurjaar 1938, toen Maarschalk Bljoecher, over wie hij een boek schreef, in ongenade viel en uiteindelijk gefusilleerd werd. Alle onverkochte boeken werden door de Gpoe geconfisceerd, en Paustovski vluchtte uit Moskou naar de Krim uit angst voor vervolging, maar werd daar met rust gelaten.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog was Paustovski oorlogscorrespondent aan het zuidelijke front. Hij verbleef o.a. in Alma-Ata (het huidige Almaty), de grootste stad van Kazachstan en een veilig toevluchtsoord voor vele Moskouse intellectuelen. Sergej Eisenstein resideerde er ook, net zoals de Pool Aleksander Wat. Begin jaren vijftig werd Paustovski verkozen tot voorzitter van de afdeling proza van de Schrijversbond en tot redactielid van de Literatoernaja gazeta. In 1956 maakt hij met een groep schrijvers op een stoomschip een soort mini -“Grand Tour” langs Europese havensteden, van Istanbul tot Leningrad. Paustovski was een koele minnaar van het regime. Hij is nooit lid van de communistische partij geweest. Tijdens Stalins leven was hij voorzichtig en poogde waar nodig zijn lot proactief te sturen. Maar, eind 1956 roerde hij zich plots in volle post-stalinistische “dooi”. Hij viel hij uit tegen de nomenklatoera, de elite en “decision-makers” van de Sovjet-Unie, naar aanleiding van de kritiek die geuit werd bij het verschijnen van de roman “Niet bij brood alleen” van Doedintsjev. En in 1964 was hij, naast o.a. Anna Achmatova, medeondertekenaar van een protestbrief die gericht was aan de procureur-generaal van de USSR, waarin de vrijlating van Josip Brodsky werd geëist. Brodsky was veroordeeld tot vijf jaar verbanning wegens “parasitisme”, maar werd na anderhalf jaar vrijgelaten. Een derde maal sprong Paustovski op de bres toen hij een schrijven in 1966 van o.a. Andrej Sacharov aan Leonid Breznjev steunde met zijn handtekening. Er werd Breznjev gevraagd zich te verzetten tegen een gedeeltelijke rehabilitatie van Stalin, een rehabilitatie waarbij bepaalde politieke kringen garen hoopten te spinnen.

Tot slot wil ik graag eens een staaltje geven van Paustovski’s vertelkunst. Hij is een wonderbaarlijk impressionist die gedetailleerd een sfeer weet te vangen in een alinea, waarbij hij zich bedient van een taaleigen dat ontegensprekelijk op zijn leefwereld geënt is. We laten de schrijver zelf aan het woord als hij in een brief uit 1916 zijn indrukken neerpende toen hij een Debussy-concert in Moskou bijwoonde:

“Nina heeft mij een toegangsbewijs voor het Sienkiewicz bezorgd. Ik ben ernaartoe geweest. Ik heb er Debussy gehoord. Weet je, Chatidzje, dat mij een rilling door de leden ging, zo mooi was het. Bij Nuages hoorde ik voor het eerst van mijn leven hoe de wolken zingen. Door de onduidelijke stemmen van de nacht, het schuimend geruis van de branding kwam de ijle zingzang van de wolken aangevlogen. De fagotten zongen gesmoord en teder, als verre winden in scheepstakelage, en ver boven zee viel een nachtelijke, goudachtige regen langzaam omlaag alsof duizenden parels in een grillige ligatuur neergestrooid werden op de soepel opspattende golven en neerkwamen met een zangerige klank… En net zoals in de nachten boven zee capricieuze patronen worden geweven en zich opnieuw wolken ontwikkelen, vlochten al even vreugdevol en moeiteloos de violen en fluiten hun luimige refrein.
Het was alsof ik een wereld van schemergoud, een dans van de nacht zag. Ik weet niet voldoende van Van Gogh, maar de volheid van zijn palet lijkt mij overeen te komen met de muziek van Claude Debussy.
Daarna volgde Fêtes. Dat is een gala, maar dan wel in een kroegje aan zee. De bedwelmende geuren van teer en pekelnat. Door de vensters zie je de sterren, als Chinese lantaarns, wazig branden. De lampen beginnen te trillen als een dronken gigue wild en vreugdevol weerklinkt. Glanzende, zwoele ogen, wijn, het vieren van vermetele, smachtende hartstocht. Opdringerige violen, schrille fluiten… Het is alsof de klanken in de kristallen spiegels, in de hoeken en gaten en tegen de gladde oppervlakken versplinteren, weergalmen, zich weer aanzwellend verwijderen en uiteenvallen met het geluid van een honend, onzeker gelach.” (pag. 63)

Konstantin Paustovsky, a Soviet author, was a contender for the Nobel the year it went to Boris Pasternak. It is his epic multi-volume memoir -- the first 3 volumes under review here published as an omnibus in 1964 [Trans. Joseph Barnes] -- for which he is most famous. Konstantin grew up in old Russia under Tsar Nicholas and came of age in the turbulent WWI and Civil War period during which Russia blew apart. The focus of this part of the memoir is from about 1900 to 1920. His story is brimming with incident and adventure, each page a new amazing story, and lovely description, Konstantin was in the middle of history. The scary old man on the cover doesn't do the book justice. Konstantin writes with poetic grace, like those beautiful old color pictures of Russia, he is both familiar and foreign with one foot in the old world and one in the new. He bridges the divide and is conscious of it, which makes his memoir so fascinating. One can understand it intellectually, but through Konstantin you experience the fragile autumn of Russia and descent into winter. A remarkable and wonderful story, sadly forgotten.½

Артельные мужички
Дремучий медведь
Тёплый хлеб

A book of short stories, some better than others however, as a whole it is a very readable book. I've only owned this book for a short space of time and have read it twice. There is a great writing style employed in this book and would thoroughly recommend it, I enjoy sitting with a cup of coffee and having a quiet read.

Dit deel van de memoires van Paustovski gaat over de Russische revolutie.

In "Onrustige jeugd" gaat het levensverhaal van Konstantin Paustovski verder. Het zijn de jaren van de eerste wereldoorlog: 1914-1917. Konstantin vindt allerlei baantjes zoals tramconducteur, visser en ziekenverzorger. Het is een van de allermooiste boeken die ik ken, prachtig vertaald.

"Verre jaren" is het eerste deel van de zesdelige serie memoirs van Kostantin Paustovski. In dit boek beschrijft hij de eerste 18 jaren van zijn leven, met name de tijd op het gymnasium tot aan de eerste wereldoorlog. Er is geen boek denkbaar dat mooier is geschreven ( en vertaald!) dan deze memoires. In steeds korte hoofdstukjes vertelt Paustovski een episode of voorval waardoor het meer op een roman lijkt dan op traditionele memoirs. Onder de klassieken uit de Russische literatuur een absoluut hoogtepunt! Ik geniet al bij voorbaat van de overige delen.

Zeer goed geschreven, vele leuke gebeurtenissen