Der niederländische Geologie-Student Alfred Issendorf macht sich gemeinsam mit drei einheimischen Kommilitonen auf in die entlegene norwegische Finnmark, um dort Beweise für eine wissenschaftliche Theorie seines Mentors zu finden. Von Anfang an steht Issendorfs Expedition unter keinem guten Stern und er fühlt sich als Außenseiter der Forschergruppe. Als Issendorf schließlich durch eigenes Unvermögen und einen dummen Zufall den Kontakt zu den anderen Wissenschaftlern verliert, wird die Expedition zur Katastrophe.

Hermans in der Ich-Perspektive geschilderter Roman überzeugt durch klare Sprache und lebensnaher Schilderungen der psychischen und physischen Härten in der weiten Einöde des norwegischen Polarsommers. Letztlich ist das Werk ein spannender Abenteuerroman, zugleich aber auch ein psychologische Studie des menschlichen Geistes. Geltungssucht, Ehrgeiz und hoher Erwartungsdruck sind die Triebfeder von Hermans Hauptfigur, die unwissentlich in eine Katastrophe taumelt. Durch die Wendungen der Expedition ist "Nie mehr schlafen" auch eine Chronologie des Scheiterns mit ständig wachsender Eskalation. Hermans hat sich im Roman auch mit existenzialistischen Fragen beschäftigt und bringt dem Leser auch seine atheistische Philosophie näher. ( )

Vergiffenis, een filosofische roman.

W.F. Hermans is named one of the big three top authors who dominated the Dutch literary scene during the second half of the Twentieth Century. «Nooit meer slapen» is one of his early novels, an all-time bestseller.

The novel is based on autobiographical experience as a geology student. The bureaucracy and envy as observed in the academic circle thwarting the graduate student's effort to collect material described in the novel are a typical theme of this author. The survival elements of the geological excursion in rugged terrain in Scandinavia was later parodied in the work of Jeff Last's «Indian Summer» and others. ( )

Zelden, en zeker in lange tijd niet, zo snel een boek uitgelezen. Het gaat dan ook als een gek, dit verhaal wat meer lijkt op een lange novelle dan op een roman, niet enkel vanwege die lengte maar evengoed vanwege de compactheid van het gebeuren, het claustrofobische universum waarin het zich afspeelt, de snelle omwenteling in geest en gevoelens bij het hoofdpersonage.

Nu goed, ik ga Nooit meer slapen hier niet recenseren maar voor mij is het niet het meesterwerk wat ik verwacht had (ik had geen idee, er was veel te verwachten) ook mede daardoor: het lijkt niet weids genoeg, niet diep genoeg. Enigszins als een Noorse mosvlakte blijft het toch kil en en bar, en daar kunnen kampvuurgesprekken over god en het heelal niets aan veranderen.

Maar: het is wel meesterlijk geschreven. Net zoals Alfred meedogenloos wordt overgeleverd aan omstandigheden buiten zijn controle, net zoals hij voortdurend wordt ingehaald, meegesleept, tegen de vlakte gaat, zo gaat ook Hermans met de lezer aan de haal.

Heel even, bij het begin, lijkt nog het of je aan een avonturenboek begint, een jongensverhaal naar het middelpunt van de aarde. Na 150 bladzijden is dat verhaal evenwel nog steeds nog niet begonnen, en heb je door dat er meer aan de hand is. En net als Alfred voel je je tegen die tijd volkomen onbekwaam en ben je als een lappenpop op sleep genomen door de meester, die je even een bolwassing geeft, nog even fijntjes het leven en de kosmos en je plaats daarin voorspiegelt, en je ten slotte beduusd achterlaat. Iedereen die ooit een creatieve, scheppende ambitie heeft gehad (van geologie tot schrijverschap) kan hierna wel inpakken.

Nog een reden waarom het mogelijk geen meesterwerk is (in de klassieke betekenis van dat woord dan, wat die ook is): het boek lijkt me erg een product van zijn tijd: de jaren zestig, existentialisme, het prille technologie- en ruimtevaarttijdperk en -- twintig jaar na de Tweede Wereldoorlog -- nog steeds Vietnam, nog steeds dreiging, nog steeds geen einde aan het lijden. Je lijdt, leef ermee, of ga dood.

Toch, ook nu nog een ontnuchterend boek, ijzersterk vakmanschap, en zeer de moeite waard. Zelfs dat: je weet dat Hermans er uiteraard langer over gedaan heeft dan het je kostte om het te lezen maar dat lijkt niet zo. Zo vlot en met een ogenschijnlijk gemak staat het er. Dus denk je: verdomme, hoe doet ie het? en je hobbelt hem achterna. Groots. ( )

Ook bij herlezing na tientallen jaren nog steeds heel goed, vlot geschreven en spannend. Wat mij nu vooral opviel waren de humor en slapstickachtige scenes en de originele beeldspraak: "De hand van mijn tong zoekt in een diepe zwarte zak naar woorden ..."; "de zon heeft schaduwen als zwarte ski's aan mijn voeten gebonden."; "De zon ... duwt licht en hitte naar ons toe als met een bulldozer."; "Zijn armen zijn dik en blubberig als de armen van een harpiste."; "Zeventien sigaretten. Bruine drab is opgetrokken in hun witte doktersjasjes." Verder leiden de recht-voor-zijn-raap discussies tussen de geologen soms tot hilarische conclusies. Ook de paranoide complottheorieen van Alfred over het hoe en waarom van de ontbrekende luchtfoto's werken op de lachspieren, want zijn heel herkenbaar.

Het Nederlands begint een beetje te verouderen met uitdrukkingen die we tegenwoordig niet meer gebruiken.

Dit is een voorbeeld van een roman waar veel betekenis in verstopt zit en waar nog veel over te zeggen valt, los van het verhaal zelf. Ik zie dat wat Alfred overkomt als een voorbeeld van wat hijzelf eerder in de roman aanhaalt, als uitspraak van de door Hermans zo bewonderde Wittgenstein: de manier waarop iemand ertoe gekomen is iets te begrijpen, verdwijnt in datgene wat hij begrepen heeft. Al zijn inspanningen zijn voor niets, dat wil zeggen dat hij zijn oorspronkelijke doel niet bereikt. Maar hij slaagt er wel in om zich los te maken van zijn door zijn moeder ingefluisterde obsessie: dat hij de dood van zijn vader zou moeten wreken. Dat er vlak na zijn vertrek een meteoriet inslaat, doet er niet meer toe: de obsessie is verdwenen.

Bijzonder indrukwekkend is de passage waar hij Arne terugvindt. Door theodoliet ziet Alfred een sneeuwhoen: is dat de ziel van Arne? Of is dat de prooi die Arne had moeten vangen, Arne=adelaar, neergestort. Ook zijn doel, iets groots verrichten ondanks zijn vader, heeft hij niet bereikt, netzomin als Alfred. Arne lijkt het spiegelbeeld van Alfred, zijn vadercomplex is het tegenovergestelde van dat van Arne.

Interessant en van belang is ook de theorie in een van de gesprekken over de drie stadia van het menselijk bewustzijn: 1. De onbewuste, instinctieve fase, 2. De narcistische fase, met een egocentrisch bewustzijn, het ik is het centrum van de wereld en 3. De schizofrene fase waarin het ik versplinterd is, zichzelf als een ander ziet, overbewust van de eigen daden. Alfred lijkt tijdens de tocht telkens in een van die drie fases te verkeren. Hij gaat eigenlijk puur instinctief de reis aan, gestuurd door onbewuste of halfbewuste motieven. Het egoistische ik krijgt de overhand in de passages waar hij gedwarsboomd wordt en tot moord in staat is. In de schizofase is Alfred zich helder bewust van de hopeloosheid van zijn project. Uiteindelijk wint dat besef het van de andere twee. ( )