Mycket intressant läsning om Ryssland under 1800-talet ( )

Kropotkin certainly had an interesting life: quite apart from telling us about the complexities of anarchist politics, secret societies and being a political prisoner in several different countries, he gets to describe his experiences growing up in an aristocratic family in Moscow, serving as a page at Alexander II's court in St Petersburg, taking part in all sorts of exciting expeditions into unknown country as a young officer on the Amur river, and doing important scientific research (he was a physical geographer). So these are by no means dull memoirs! But they are sometimes a little bit frustrating. Kropotkin was writing from English exile in 1899, with the Russian revolutions still to come, and at a time when many of his friends and political associates were still in danger of reprisals from the Russian authorities. So there are plenty of important things in his life he doesn't tell us about because they haven't happened yet, and others that he's forced to leave rather vague. And others again that he's written about elsewhere and doesn't repeat - this isn't a work of political philosophy, although of course the whole text is informed by his political ideals.

And there are also a surprising number of normal, practical things in his life he simply seems to have forgotten to write about, so that, for example, his wife pops up in the text for the first time about three hundred pages in, as though she's always been there, but he in fact he has never told us her name or anything about when they married. (English Wikipedia doesn't mention her at all, but the German version tells us she was Sophie Ananiew, and they married in 1878, when he was living in Switzerland. From what Kropotkin tells us himself, we can deduce that she was a scientist and had studied at Geneva university.)

The book was written in English (he later made a Russian version as well), but it never feels like a book written in the author's second language. Especially in the earlier parts of the book, there's a lot that is moving, entertaining, exciting, and exotic, but it's never - at least once it gets out of the classroom - boastful. Kropotkin must have been a remarkable man, and he presumably knew it, but he doesn't want to be the one to say it. There's a lovely moment shortly after he has arrived in England for the first time, under a false name because he's on the run from the Russian police, and is doing some scientific journalism. The editor of Nature asks him to review a couple of new Russian books that have come into the office. Of course, they turn out to be publications of his own scientific work, written whilst he was in prison, and he is put into something of a quandary: should he blow his cover or infringe scientific ethics by reviewing his own work? He compromises by summarising the books without expressing an opinion on their merits (which would of course have got him anathematised here on LibraryThing...).

Worthwhile, definitely, but a bit patchy. The opening chapters are marvellous, and I can see how you might become a dedicated fan of this book, but it's probably not the book you should turn to first if you want to learn about anarchist political ideas or the history of the workers' movement. ( )

Waar Bakoenin de reputatie had een ‘afbraakanarchist’ te zijn, stond Kropotkin niet alleen bekend als ‘opbouwanarchist’, maar ook als de ‘anarchistische prins’. Hij verwierf internationale faam en gold lange tijd als de leidende theoreticus van het anarchisme. Zijn Memoires zijn misschien wel het beste wat hij geschreven heeft en schilderen ons een onvergetelijk beeld van het Rusland in het midden van de negentiende eeuw, van de Rusische volksbeweging in de jaren 1870 en van de anarchistische beweging in West-Europa tussen 1870 en 1880.

Peter Kropotkin beantwoordde in geen enkel opzicht aan het beeld dat men zich over het algemeen van een anarchist vormt. Hij werd niet in een proletarisch gezin geboren, maar was van prinselijke bloede. Ook was hij geen door fanatisme verblinde ‘bommengooier’, maar een opvallend zachtaardig en innemend man, die zich op een vlotte manier bewoog in de kringen van de culturele elite van zijn tijd.

Kropotkins Memoires beginnen bij zijn geboorte in 1842 als telg uit een Russisch aristocratisch geslacht. Op een manier die doet denken aan Tolstojs jeugdherinneringen beschrijft hij zijn gepriviligeerde kinderjaren en de tijd die hij doorbracht in het elitaire pagecorps op de militaire school. Als page van tsaar Nicolaas II raakt hij aanvankelijk onder de bekoring van diens liberale reputatie. Die bekoring slaat al gauw om in teleurstelling als de tsaar uiterst wankelmoedig blijkt en de voorgenomen afschaffing van de lijfeigenschap steeds opnieuw uitstelt. Na zijn studie geografie en een dienstreis naar Siberië oriënteert Kropotkin zich steeds meer op politiek en maatschappijhervorming.

Van 1872 tot 1886 leidt Kropotkin het leven van een revolutionair. Hij bezoekt West-Europa om kennis te nemen van de socialistische beweging en concludeert al gauw dat hij niets moet hebben van de autoritaire marxistische stroming binnen de Internationale. Zijn hart gaat juist uit naar het vrijheidslievende socialisme, dat hij vond bij de Frans-Zwitserse Jurafederatie.
Terug in Rusland sluit hij zich aan bij de revolutionaire Tsjaikovksigroep, wordt gearresteerd en zonder vorm van proces opgesloten in de beruchte Peter- en Paul vesting, waar hij op spectaculaire wijze uit weet te ontsnappen. In West-Europa sluit hij zich aan bij de anarchistische beweging, wordt in Frankrijk opnieuw gearresteerd en vestigt zich na verkregen amnestie uiteindelijk in Engeland.

De Memoires eindigen in 1886 toen Kropotkin wellicht de bekendste anarchist van de wereld was en hij nog een heel leven voor zich had. In de jaren daarna legde hij zich vooral toe op het schrijven van artikelen, pamfletten en boeken en ontwikkelde hij zich tot de belangrijkste theoreticus van het anarchisme in zijn tijd. Tot zijn dood in 1921 zou hij een van de invloedrijkste anarchisten blijven.

Memoires van een revolutionair verschijnt in een geannoteerde uitgave. Peter Blom, directeur van Triodos Bank beschrijft in het nawoord welke betekenis Kropotkins theorieën over wederzijdse hulp ook in onze tijd nog steeds hebben. Dit zesde deel in de serie Kritische Klassieken verschijnt in samenwerking met Kelder Uitgeverij.

329. Memoirs of a Revolutionist, by Peter Kropotkin (read 9 May 1947) When I finished reading this book I said: "Finished tonight Kropotkin's Memoirs, written in 1899. He was an anarchist. Not much of a book, sllghtly interesting sometimes." ( )

Pjotr Kropotkin (1842-1921) werd geboren in een welgestelde familie uit de West-Russische landadel. Wellicht genoot zijn familie geen exuberant grote deposito's bij hun bankier, aan een gigantisch serviel kapitaal van dienende lijfeigenen ontbrak het hen evenwel niet. De Kropotkins waren met zijn twaalven, en hadden, zoals de blurb van het boek vermeldt, zomaar liefst 50 lijfeigenen ter hunner beschikking.
Dikwijls, zoals dat ook in de Oostenrijks-Hongaarse natiestaat gebeurde, liep de geijkte weg voor een voorspoedige carrière onder landadel toen via het leger, misschien in iets mindere mate ook via een ambtenarenbestaan of de diplomatie.
Op instigatie van zijn vader, die vroeg weduwnaar werd, koos Kropotkin voor het pagekorps van de tsaar. De tijdsgeest in dit Petersburgse elitekorps was in die tijd in volle transitie. Alexander II volgde Nicolaas I op; de lijfeigenschap werd in 1861 afgeschaft en de eerste agitatoren van het nihilistische discours, zo goed geïncorporeerd door Toergenjew's held Bazarov in Vaders en zonen (1862) betraden het zeer brede en onrustige sociale veld. De tijd van Oblomoviaanse vadsigheid was voor het merendeel van de Russische landadel voorgoed voorbij.
Kropotkins hang naar het verwerven van Gesamtbildung bracht hem uiteindelijk in conflict met de rigide leiding van de Petersburgse militaire academie en hij verkreeg zijn overplaatsing als militair naar Irkoetsk, Zuid-Siberië, van waaruit hij verder trok als exploratiereiziger langs de rivier Amoer, even boven het drielandenpunt met Mongolië en China.
Dat zijn Gesamtbildung vroeg of laat zou botsen met de legermentaliteit stond in de sterren geschreven. De mooiste bladzijden van dit boek wijdt hij dan ook aan een lucide analyse waar een Russisch nihilist uit die epoque nu werkelijk voor stond. (pag. 238-242)
Na 5 jaar semi-militaire dienst in Siberië, dat hij met eenzelfde antropologische interesse exploreerde als pakweg een Alexander von Humboldt dat zou doen, wilde Kropotkin niet meer terug naar Moskou of Petersburg. Hij gooit het over een andere boeg en vertrekt naar Zwitserland, toentertijd magneet voor allerhande revolutionairen en anarchisten. Zoals geweten vond ook Lenin er zijn ideologische biotoop. Het sociaal-revolutionaire discours, de eerste Internationales en de vele, transnationale contacten met soms kleine, corporatistische vakbonden en persoonlijkheden gaf zijn existentie en gedachtegoed een vaste plooi.
Terug in Rusland kwam hij in aanvaring met de Ochrana en dit kwam hem op gevangenschap in de Sint Peter en Paulusvesting te staan vanwaar hij, met hulp van gelijkgestemden, ontsnapte uit een medische dépendance. Blijven in Rusland was geen optie meer, een toekomst als militant in West-Europa lag open.
Een revolutionair pur sang was Kropotkin zeker, evenwel geen gewelddadig agitator. Formaliteit tegenover het establishment was hem worst; zo weigerde hij koningin Victoria de hand te schudden op een banket ter ere van het Engelse geografische genootschap. Een méér vitalistisch-revolutionaire drive vindt men bijvoorbeeld in de literaire generatie van de vroeg-twintigste eeuw, pakweg bij een Victor Schlovsky of een Isaac Babel.
Het label "sociaal-intellectueel anarchist" tekent hem misschien nog wel het meest nauwkeurig. Want ook in de buurt van Lyon kwam hij in aanraking met justitie en werd opnieuw voor een paar jaar gevangen gezet. Zoals Nicolas Walter, de bezorger van deze autobiografie in een voorwoord uit 1969 terecht aanmerkt is het opmerkelijk dat Kropotkin zo weinig vertelt over het politiek zo cruciale eerste decennium van de twintigste eeuw. Wellicht was hij zo druk in de weer met zijn revolutionaire agenda, die tegen de tijdsgeest van de verschillende natiestaten inging, dat hem tijdens zijn leven helemaal geen tijd restte om ons een eersterangskijk te bieden op de gebeurtenissen die uiteindelijk tot februari en oktober 1917 leidden. Maar daar hebben we nu gelukkig Orlando Figes voor.

U zou zo denken, gedateerde, muffe materie voor iemand uit onze tijd? Misschien naar de letter wel, maar naar de geest zeker niet. Iedereen uit het middenveld met sociale idealen kan zich nog steeds vergenoegen met deze voortreffelijke autobiografie, die evenwel niet overloopt van linguïstische pretenties. Dus ook buiten Antwerpen en Zelzate kan een niet-PVDA'er een innerlijke snaar voelen trillen: de eeuwige wil van het individu om elke maatschappelijke structuur te humaniseren.
Kropotkins goedmoedige, maar lastige strijd zou daar debet aan kunnen zijn. ( )