Martin Schouten

Billie en de president van Martin Schouten is allereerst een boek over jazz. Hij noemt het zelf in zijn nawoord een staalkaart van alle manieren waarop je over jazz kan schrijven. Tegelijk is het meer dan een boek over alleen jazz, maar daar kom ik nog op.

Schouten schreef het boek al in 1977 en dit is een herdruk uit 2014. Het is onder meer samengesteld uit artikelen uit het blad Jazzwereld, die Schouten voor dit boek bewerkte. Het telt 309 pagina’s en het heeft mij verrast, in de goede zin van het woord.

Allereerst de titel. Dat gaat over jazz-zangeres Billie Holiday en de tenorsaxofonist die haar zo vaak begeleidt, Lester Young. Zij noemt hem (zo zegt zij zelf) ’Pres’, een afkorting voor ‘President’, hij noemt haar ‘Lady Day’. Ik schreef hier al over hun relatie en over het prachtige muziekfragment dat ik op mijn muziekblog besprak. Lester Young speelt naar Billie Holiday toe. Schouten verwoordt het zo;

Toen Lester, met zijn houten wanhoopskop, zijn solo inzette, had de regisseur de goede smaak om een cameraman in te laten rijden op Billies gezicht. Dat beeld, terwijl Lester zijn solo speelde. Liefde.

Dit verhaal vormt het hart van dit boek. Schouten heeft ons dan al verteld over zijn jeugd, over Amsterdam waar Ben Webster en Don Byas spelen en wonen en over het feit dat hij over jazz schrijft in Jazzwereld en in het Algemeen Handelsblad.

Het hoofdstuk over de pianisten Jimmy Yancey, Fats Waller en Erroll Garner leerde me nieuwe dingen. Waller kende ik als pianist maar ik wist niet dat het kerkorgel zijn eigenlijke liefde was. Schouten wijst me op prachtige opnames op V-disc, een label dat uitsluitend bestemd was voor Amerikaanse soldaten. Op YouTube vindt u een opname van Solitude waarop Waller het nummer van Duke Ellington aankondigt en op orgel speelt; ‘Yes, yes. I like that kids. That’s for the cause, too.’ Aan het eind galmt hij mee, met zijn verzopen stem, een extatisch gelal, alsof hij zich in de badkamer laat gaan. Het zijn prachtige opnamen, waarbij Schouten ook serieus ingaat op de historische betekenis van Waller;

Billie Holiday nam de popsongs van de jaren dertig doorgaans serieus, Waller smeet ze in de betonmolen van zijn hardhandige humor. Ze waren elkaar aanvullende facetten van het tamelijk ingewikkelde fenomeen dat jazzmuziek nu eenmaal is en als je de geschiedenis overziet kun je zeggen dat het historisch noodzakelijk was dat er een Fats Waller bestond, als climax en afsluiting van een ontwikkeling die na hem verdween in een kloof die de boppers tussen zichzelf en de lichte muziek aanbrachten.

Schouten wijdt ook een stuk aan de muzikanten van de freejazz. Ornette Coleman, Cecil Taylor, Albert Ayler, Sun Ra en Pharoah Sanders (wiens naam consequent fout wordt geschreven als Pharaoh, waar zagen we dat eerder?). Toch legt Schouten de ontwikkeling in de freejazz nog eens in kort bestek helder uit, waarbij Pharoah Sanders het voorlopig eindpunt is;

Bij hem is het uitgangspunt van de improvisatie minimaal geworden. Van een motief (Coleman, late Coltrane), naar een interval (Ayler), naar een enkele toon. Sanders: ‘Soms probeer ik van twee noten acht of negen verschillende te maken door de lucht op een andere manier door het mondstuk te blazen. Soms concentreer ik me maar op één noot en probeer ik zoveel mogelijk gevoel in één noot te leggen…en als ik hem overblaas gebeurt er vanzelf iets anders mee.’ Een augiasstal aan geluiden produceert hij op een toon, het is niet te geloven.

Er volgen nog veel meer verhalen. Over de Nederlandse saxofonist Hans Dulfer en zijn groep Heavy Soul Inc., over de vermoorde trompettist Serein Pfeiffer waarover ik hier al schreef en over de Amerikaanse tenorsaxofonist Arnett Cobb, waarvan ik mij niet realiseerde dat hij meespeelt op een album dat op mijn wensenlijst staat, het album Very Saxy van het label Prestige, met een sterbezetting van de saxofonisten Eddie “Lockjaw’ Davis, Coleman Hawkins, Buddy Tate en dus Arnett Cobb. Schaft u dat album aan, na mij dan.

Schouten schrijft een lang stuk over kornettist Bix Beiderbecke dat mij weinig nieuws bracht, maar zeker interessant is voor wie zijn biografie niet kent. Hij schrijft over de Cubaanse muziek van de legendarische percussionist Chano Pozo (ook vermoord) die successen beleefde met trompettist Dizzy Gillespie en over pianist Chuchu Valdés, de Cubaanse pianist die mij volslagen onbekend was en waarvan ik in no time mijn kennis heb bijgespijkerd.

U merkt dat we langzaamaan van de pure jazz losraken en dat is de charme van dit boek. Ik begon dit stuk met te schrijven dat dit meer dan jazz alleen is en dat klopt. Schouten neemt ons mee met componist Louis Andriessen waar hij met Orkest De Volharding optreedt in een troosteloos Middelburg, wel met jazzmuzikant Willem Breuker en zijn stuk On Jimmy Yancey.

Maar Schouten heeft het ook over de gospel van de Gospel Music Workshop of America, over de Malinese muziek van Oumou Sangaré en zelfs over de psalmen van Johnny Jordaan.

Het enige dat mij stoorde waren regelmatig voorkomende schrijffoutjes, die vallen behoorlijk op, naast de genoemde fout in de naam van Pharoah Sanders. Verder is dit inderdaad een prachtige staalkaart van allerlei (jazz)muziekverhalen.… (lisätietoja)