Uwe Johnson (1934–1984)

Jahrestage, ofwel Een jaar uit het leven van Gesine Cresspahl is het magnum opus van de Duitse schrijver Uwe Johnson. Het is geen boek voor tussendoor, deze pil telt 1573 pagina’s puur leeswerk. Verder is er nog een nawoord van de vertaler en de uitgever en een beschouwing van het boek door journalist John Albert Jansen.

In het boek volgt u een jaar lang het leven van Gesine Cresspahl, van 21 augustus 1967 tot en met 20 augustus 1968. Dat lijkt vrij overzichtelijk maar dat ligt toch iets genuanceerder. Ik kom er nog op terug. Gesine is een Duitse vrouw die met haar tienjarige dochter Marie in New York woont. Ze werkt bij een bank en hun leven in Manhattan vormt een grote verhaallijn in het boek. Hun dagelijks leven wordt minutieus beschreven en er is een grote rol voor The New York Times weggelegd. Bijna dagelijks wordt het nieuws ook aan u als lezer geserveerd;

Kerstmis is voorbij en The New York Times vindt dat ze alweer achtenzestig pagina’s nodig heeft om ons koopjes alsook de wereld te presenteren. De luchtmacht bombardeert opnieuw het noorden van Vietnam. Brand op een Noorse vrachtboot in de haven. De Vrijstaat Beieren ziet zichzelf als bruggenhoofd naar Oost-Europa. Peking blijft zwijgen over zijn atoomexplosie.

Een tweede grote verhaallijn is die van wat Gesine aan haar dochter vertelt over haar ouders en jeugd in nazi-Duitsland en later in de Sovjetsector en de DDR. Uit de hoofdlijnen komen nevenlijnen voort. Een belangrijke nevenlijn is de omgang van Duitsland met het naziverleden. De dames Ferwalter en Blumenroth in New York representeren de nazislachtoffers en de omgang van Gesine met hen laat zien hoe Duitsers die de schuld van de Holocaust accepteren omgaan met de slachtoffers ervan. Grote issues teruggebracht tot een behapbaar niveau, Johnson is er een meester in.

Dat doet hij ook met een andere nevenlijn, de positie van de zwarte burger in de Verenigde Staten. Door het opvoeren van het zwarte meisje Francine laat hij het ongemak zien van de witte burger met de Afro-Amerikaanse bevolking. Weer een andere lijn is de confrontatie tussen het werkelijk bestaande socialisme uit die dagen en de hoop op een humaner socialisme zoals dat lijkt op te bloeien na de Praagse lente.

Tot zover nog een overzichtelijk geheel maar als u gaat lezen wordt het wat gecompliceerder. Johnson heeft een geheel eigen schrijfstijl en hij laat de verhalen overal in elkaar overlopen. De ene zin zit je nog in New York, in de volgende zin alweer in de (fictieve) plaats Jerichow in het oude Duitsland;

En kapitein Bacel Winstead in Hué zei bij het zien van mariniers die op uit privébezit ‘bevrijde’ motorfietsen naar het front vertrokken: het Amerikaanse leger is toch het godverdommeste van de wereld.
Rond 20 oktober 1938 werd in Dassow bij Jerichow een man veroordeeld tot acht maanden gevangenis en proceskosten, omdat hij niet bij de partij van de nazi’s zat maar desondanks het speldje van deze partij had gedragen om aan zijn ‘innerlijke overtuiging’ uitdrukking te geven.

Dit is nog een redelijk duidelijke overgang maar Johnson doet het ook subtieler, soms binnen een zin. Bovendien gebruikt Johnson personages uit andere romans en korte verhalen van zichzelf en u wordt veronderstelt die wereld maar te kennen want hij introduceert ze verder niet. Dan is de lijst met Dramatis personae achterin het boek een welkom hulpmiddel.

Verder gebruikt Johnson verschillende verteltechnieken. Naast innerlijke monologen en door Gesine en Marie aan anderen vertelde verhalen komen er veel dialogen in voor. Vaak dient u maar te gissen wie er überhaupt aan het woord is, soms krijgt u alleen brokstukken waarmee u zich een beeld dient te vormen. Filosofische gedachten, brieven, artikelen en geschiedenislessen; het trekt allemaal in hoog tempo aan u voorbij.

Ik had het al over het magnum opus van Uwe Johnson en dat is niets teveel gezegd. Hij werkte vijftien jaar aan dit boek dat oorspronkelijk in vier delen verscheen. Een zenuwinzinking, een writer’s block, een stukgelopen huwelijk, een stevige alcoholverslaving en een zichzelf opgelegde verbanning naar een klein dorpje in het graafschap Kent; het schrijven van Jahrestage was een beproeving. Een van zijn vrienden zou later zeggen dat Johnson zich letterlijk dood had geschreven. Hij overleed een jaar na de voltooiing van dit boek aan een hartaanval.

Johnson heeft zich wel de geschiedenis in geschreven. Jahrestage heeft in Duitsland een canonieke status. Zodanig, dat er op het internet verrijkend en gedetailleerd commentaar beschikbaar is. U kunt er hier mee aan de slag. Ook publiceerde journalist Rolf Michaelis (met hulp van Uwe Johnson zelf) een Kleines Adressbuch für Jerichow und New York, een register met alle personages en adressen uit het boek.

De Nederlandse vertaling van Marc Hoogma verdient een aparte vermelding. Deze niet-professionele vertaler heeft er, ondanks de kronkels van de auteur, een zeer leesbaar verhaal van gemaakt. Passages in het Hoog-Duits worden onder aan de pagina in vertaling weergegeven.

Het is dus veel leeswerk en u dient het hoofd erbij te houden. Johnson heeft het liefst dat u net zo snel of liever langzaam leest als dat hij schreef. Vijftien jaar is wellicht wat lang en het mag ook sneller maar neemt u de tijd. U wordt dan meegesleept in de wereld van Johnson maar ook in die van Gesine en haar dochter. Bent u klaar, dan gaat u ze nog missen.

Vertaling; Marc Hoogma… (lisätietoja)

Reason read: yearly read for Reading 1001 2022.
Uwe Johnson, German Author, Johnson was born in Kammin in Pomerania (now Kamień Pomorski, Poland). His father was a peasant of Swedish descent from Mecklenburg and his mother was from Pomerania. In 1945 the family fled to Anklam in West Pomerania and in 1946 his father died in a Soviet internment camp. Due to his failure to show support for the Communist regime of East Germany, he was suspended from the university on 17 June 1953, but he was later reinstated. He came to the US in 1961. I think I read some where that he lived at the address that he gave Gesine.
Book original title is Jahrestage. Aus dem Leben von Gesine Cresspahl, 2018 translation by Damion Searls.
The book is written as a diary with a submission for every day of the year from August 1967 to 1968 which includes a leap year, also has a prelude and an appendix. The book does not remind you of a diary but more of a journal and free floating with some confusion as to who is actually talking but it has to all be Gesine because it is her diary. Gesine was born about the time of Hitler coming to power. She endured the war, the soviet occupation, communism and getting herself to the US, finding work, raising her daughter as a single mother. The actual time period finds them in the use for 6 years and the daughter is 10 and Gesine has decided to tell the story of her own childhood and coming of age. So the book is a coming of age story of a German girl and also a historical novel encompassing the past but also the present including; the Vietnam war, Che Guevara, racial violence, elections and assassinations. It also covers the Prague Spring;a period of political liberalization and mass protest in the Czechoslovak Socialist Republic. It began on 5 January 1968, when reformist Alexander Dubček was elected First Secretary of the Communist Party of Czechoslovakia (KSČ).
Liked: it wasn't hard to read but it also was not compelling. The decision to read a section every day helped to keep me reading and ultimately finish. It was a panoramic view of history.
Disliked: it was often confusing and hard to know who was speaking, even though it had to be Gesine. And the point was often lost or unclear. Perhaps because it was history through Gesine's eyes and the NYT it was unreliable? It also has or shares a lot of details with the author's life.
Rating 3.4 stars… (lisätietoja)

links go to reviews of each book on my LibraryThing thread

Book 1 Jan 2 – Apr 27, 2022: 409 pp : https://www.librarything.com/topic/341027#7826511
Book 2 Jun 5 – Aug 14, 2022: 458 pp : https://www.librarything.com/topic/342768#7911179
Book 3 Aug 20 – Sep 28, 2022: 323 pp : rel="nofollow" target="_top">https://www.librarything.com/topic/342768#7945068
book 4 Oct 7 – Dec 10, 2022: 476 pp : https://www.librarything.com/topic/345047#7998458… (lisätietoja)

Volume 2 of Anniversaries was easier going in many ways as I was familiar with the parallel stories and knew who the characters were. Gesine's life in New York seemed to take on more of a plot in this second volume, and as Nazism took hold in Germany back in the last 1930s I enjoyed the perspective of what it was like to be a German citizen who didn't buy into Nazism and yet had to live in its midst.

The war years were handled by Johnson with greater speed than I'd expected, particularly the end of the war. After that the book became slightly less engaging for me, but in all I enjoyed it.

I've a feeling Volume 3 may feel a little like hitting that marathon wall now that the German war part of the story is past, but time will tell.

4 stars - overall it maintained my interest, but I'm a little nervous about whether I'll have the concentration staying power for the next two volumes.… (lisätietoja)